In de loop van de Eerste Wereldoorlog vatten enkele Vlaamse soldaten het plan op om een gepaste zerk te plaatsen op het graf van gesneuvelde Vlaamse soldaten. Vaak belanden die immers in een voorlopig of een anoniem graf, of onder een zerk met een eentalig Frans opschrift. Onder leiding van Jozef Verduyn en met de steun van o.m. Cyriel Verschaeve komt het Heldenhuldecomité tot stand. De kunstenaar Joe English ontwerpt een grafzerk, in de vorm van een Keltisch kruis, met een blauwvoet en de letters AVV-VVK.
Tijdens en kort na de oorlog worden ettelijke honderden heldenhuldezerken (waarschijnlijk tussen 700 en 1000 zerken) opgericht. Niet alleen Vlaamse soldaten krijgen zulk een zerk, ook enkele tientallen Franstalige gesneuvelden worden er mee geëerd. Soms wordt het AVV-VVK-monogram vervangen door een IHS-monogram, wat op een sterk christelijke inspiratie wijst. Hoewel er snel een Vlaamsgezinde, tot zelfs Vlaams-nationalistische boodschap mee wordt verspreid, mag men dus zeker niet alle heldenhuldegraven onder deze noemer plaatsen.
Aanvankelijk laat de Belgische (leger)overheid betijen. Dat verandert echter wanneer zij de heldenhuldeactie als een Vlaamsgezind, dus anti-Belgisch initiatief gaat interpreteren. Verschillende graven worden beschadigd. Na de oorlog worden de Belgische gesneuvelden gegroepeerd op militaire begraafplaatsen, die er bij voorkeur zo uniform mogelijk uitzien. Door de anti-Vlaamse agitatie en het streven naar uniformiteit, worden vele heldenhuldezerken verwijderd of vernietigd. Op haar beurt grijpen de Vlaamse beweging en de Vlaams-nationalisten dit feit aan om er politiek garen bij te spinnen. Een en ander leidt aan het einde van de jaren 1920 tot de oprichting van de IJzertoren, met onder meer het doel de overgebleven zerken te verzamelen. De meeste hiervan gaan dan weer verloren bij de dynamitering van de IJzertoren in 1946. Op dit ogenblik zijn er nog slechts enkele tientallen zerken over. Zij dienen evenwel als inspiratiebron voor latere grafstenen.
Het boek vertelt de geschiedenis van Heldenhulde, binnen het kader van de Eerste Wereldoorlog, en het begraven van de gesneuvelden aan en achter het front, en het ontstaan en de ontwikkeling van de Vlaams(-nationalistisch)e beweging aan het front. Voorts schenkt het aandacht aan de tegenstellingen die na de oorlog hebben geleid tot het grotendeels verdwijnen van het gravenbestand van Heldenhulde en aan de politieke recuperatie ervan door de verschillende partijen. Daarvoor wordt geput uit nog niet eerder gebruikt bronnenmateriaal.
Frank Seberechts (red.), Onsterfelijk in uw steen. Soldatengraven, heldenhulde en de Groote Oorlog, Antwerpen, ADVN & Uitgeverij Vrijdag, 2016.
239 pp., ill., ISBN 978 94 6001 489 5, € 29,95.